Rusya üç yıl önce Ukrayna’yı işgal ettiğinde, Viktor* ülkesi için ölmeye hazırdı. Düşman tankları belirdiğinde de Kiev’i savunmak için gönüllü oldu ve Ukrayna silahlı kuvvetlerine katıldı. 2023 baharında doğudaki Avdiivka şehrinin yakınlarındaki Tonenke köyünde savaşıyordu. “Oraya vardığımda aşırı motive olmuştum. Gerekirse hayatımı verirdim,” diye hatırlıyor o ilk anlarını.
Ancak psikolojisi bozulmaya başladı, yavaş yavaş verdiği karardan dolayı hayal kırıklığına uğradığını hissetti. “Ruslar mevzilerimizi yerle bir edecekti,” dedi. Harap bir binayı savunurken, omzuna tavandan bir panel düştü. Acısını azaltmak için iğneler yapıldı. Sonra cepheye dönmesi söylendi.
Bir zamanlar eğitimli bir keskin nişancı olan Viktor, aynı yılın mayıs ayında daha fazla tıbbi tedavi görmek için görevinden ayrıldı, geri dönmedi. Komutanı onu firari olarak işaretledi.
Viktor, onurunu zedelese de artık birliğini terk eden binlerce Ukraynalı askerden biri. Kesin rakam askeri bir sır, ancak yetkililer sayının büyük olduğunu kabul ediyor. Yorgun askerlerin aylarca mola vermeden görev yaptığı düşünüldüğünde bunun anlaşılabilir olduğunu söylüyorlar.
SORUN MANŞETLERE TAŞINDI
Firar sorunu Ukrayna’da manşetlere de taşındı. Geçtiğimiz hafta hükümet 155. Mekanize Tugayı hakkında bir soruşturma başlattı. Çünkü Fransa’daki eğitim sırasında elli altı asker kayboldu. Yüzlercesinin de kayıp olduğu söyleniyor. Birliğin komutanı Dmytro Riumshyn tutuklandı. Resmi görevlerini yerine getirmediği ve izinsiz devamsızlıkları bildirmediği için 10 yıl hapis cezasıyla karşı karşıya.
Üç yıllık savaştan sonra Ukrayna’da özellikle piyade olmak üzere asker sıkıntısı yaşanıyor. Bu durum Rusya ordusunun doğuda ilerlemesini kolaylaştırdı. Yapısal sorunlar da var. Sıfırdan kurulan yeni tugaylar kötü performans gösterdi. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski yakın zamanda strateji değişimi için emri verdi ve deneyimsiz askerler mevcut taburlara dahil edildi.
Geri çağrıldığı Ağustos 2023’te Viktor tugayına döndüğünü ancak istenmediğinin söylendiğini ifade etti. Bir zamanlar eğitimli bir keskin nişancı olan bu adam, şimdi Ukrayna’nın batısında bir garaj işletiyor ve burada askeri araçları ücretsiz tamir ediyor.
Viktor Rusları mı öldürmüş? “Birçok” diye cevap veriyor. “Herkes yorgun. Ruh hali değişti. Durumlar değişti. İnsanlar sokaklarda askerlere sarılıyordu. Şimdi bir kez daha askere alınmaktan endişe ediyorlar.”
Viktor, cephede ciddi bir insan gücü eksikliği olduğunu da sözlerine ekledi. Şubat 2023’te kendisine 10 günlük bir izin verildi – ancak eve döndükten bir gün sonra Avdiivka saldırıya uğradığı için geri çağrıldı. Bölüğünden ölen ve yaralanan arkadaşları da vardı:
“Hiç kimse tamamen iyi değil. Yine de görevi başardık.”
KIRILGAN RUHLAR…
Ukrayna’nın ilk askeri ombudsmanı Olha Reshetylova, birçok askerin kırılgan bir ruh sağlığına sahip olduğunu söylüyor.
Askerlerin haklarını koruma komiseri olan Olha Reshetylova, bazı insanların neden firar ettiğini anladığını şu sözlerle ifade ediyor:
– Dürüst olalım. Sorun büyük. Üç yıl büyük bir savaş geçirdiğiniz bir durumda bu doğaldır. İnsanlar bitkin. Ailelerini görmek istiyorlar. Çocukları onlarsız büyüyor. İlişkiler bozuluyor. Yalnız hissediyorlar.
Birçok askerin kırılgan bir ruh sağlığına sahip olduğunu söyledi:
– Bu karmaşık ve girift bir sorun. Bunu cezai yaptırımla çözemeyiz. Öldürülmek ile hapse girmek arasında bir seçim yapmak gerekirse, o zaman elbette ikinci seçeneği seçersiniz.
Reshetylova tanınmış bir insan hakları aktivisti. Ocak ayında Zelenski’nin isteği üzerine yeni oluşturulan görevine başladı. Görevi ise devletin ihtiyaçlarını bireylere karşı adaletle dengelemek:
– Askerin komutanına köle olduğu Sovyet sonrası bir mirasımız var. Ancak Ukrayna ordusu dönüşüyor. Bunu değiştirmeye, daha modern ve insan odaklı hale getirmeye çalışıyoruz.
Firariler 12 ila 15 yıl arasında hapis cezasıyla karşı karşıya kalıyor. Geçtiğimiz yaz, milletvekilleri eski taburlarına gönüllü olarak dönenler için cezai yaptırımları kaldırdı ve tüm haklar geri verildi. Ayrıca, askerlerin farklı birliklere transferine izin veren bir yasa tasarısı da kabul edildi.
YOK OLAN AVRUPA ORDULARI
Reshetylova, transferlerin komutanlar tarafından hoş karşılanmadığını, asker eksikliği nedeniyle engellediklerini söyledi. Bu arada, hükümet şu anda seferberlikten muaf tutulan 18-25 yaşındaki gençleri çekmek için değişikliklere hazırlanıyor. Bunlar arasında eğitim garantileri ve askerler ile komutanlar arasında sağlıklı diyaloğu sağlamak için önlemler yer alıyor.
Reshetylova, yüz binlerce Ukraynalı askerin de mevzilerinde kaldığını ve “hiçbir yere gitmediğini” söyledi. Ukrayna’nın müttefikleri kendi birliklerini gönderirse asker alım krizinin çözülebileceğini de ekledi. Göndermezlerse ve Kiev düşerse, Vladimir Putin devam edecekti. Şunları söyledi: “Gördüğüm kadarıyla, izinsiz olarak ya da savaşmadan yok olan Avrupa orduları… Bunun onların da savaşı olduğunu anlamıyorlar – veya anlamak istemiyorlar.”
*** İsimler The Guardian editörleri değiştirilmiştir
*** The Guardian – Luke Harding (Dış Haberler Muhabiri)
*** “Everybody is tired. The mood has changed”: the Ukrainian army’s desertion crisis
